Continuamos coa serie de publicacións centradas na análise da lexislación da igualdade laboral máis relevante dos últimos anos. Nesta ocasión referenciamos as principais normas europeas da Unión Europea (UE) en materia de igualdade de oportunidades na contorna laboral entre mulleres e homes e que afectan a todos os Estados membros.
Normativa europea: os inicios da lexislación en igualdade
De base, a igualdade entre mulleres e homes é un dos obxectivos da UE e así o recollen os artigos 1 e 14 que fan referencia á obrigación de respectar os dereitos humanos e a prohibición de discriminación, respectivamente, do Convenio para a Protección dos Dereitos Humanos e das Liberdades Fundamentais e protocolos adicionais adoptado polo Consello de Europa o 4 de novembro de 1950. Ademais, o principio da igualdade de retribución entre homes e mulleres para un mesmo traballo, fundamental para alcanzar a igualdade laboral, está rexistrado en tratados europeos desde 1957. Na actualidade está contemplado no artigo 157 do Tratado de Funcionamento da Unión Europea (TFUE) que detalla:
“1. Cada Estado membro garantirá a aplicación do principio de igualdade de retribución entre traballadores e traballadoras para un mesmo traballo ou para un traballo de igual valor.
2. Enténdese por retribución, a teor do presente artigo, o salario ou soldo normal de base ou mínimo, e calquera outras gratificacións satisfeitas, directa ou indirectamente, en diñeiro ou en especie, polo empresario ao traballador en razón da relación de traballo.”
Outro dos documentos chave é a Carta dos dereitos Fundamentais da Unión Europea, o catálogo de dereitos humanos da UE que ten 50 artigos con dereitos e principios, seguidos de catro artigos con disposicións xerais. O Parlamento Europeo, a Comisión Europea e o Consello da UE proclamaron solemnemente a Carta en decembro de 2000. Coa entrada en vigor do Tratado de Lisboa o 1 de decembro de 2009, a Carta pasou a ser xuridicamente vinculante. Os artigos 20, 21 e 23 fan referencia á igualdade, en concreto o artigo 23 determina: “A igualdade entre mulleres e homes deberá garantirse en todos os ámbitos, inclusive en materia de emprego, traballo e retribución” e “o principio de igualdade non impide o mantemento ou a adopción de medidas que supoñan vantaxes concretas en favor do sexo menos representado.”
E desde o ano 1992, existe a Directiva 92/85/CEE do Consello que fai referencia á aplicación de accións para promover a mellora da seguridade e da saúde no traballo da traballadora embarazada, que dese a luz ou en período de lactación.
Por tanto, desde a súa fundación ata a actualidade, a lexislación, a xurisprudencia e as modificacións dos Tratados da UE contribuíron a afianzar o principio de igualdade laboral, así como a súa aplicación na UE.
Outra normativa europea en materia de igualdade laboral
Unha das directivas para a loita contra a discriminación entre mulleres e homes na contorna do traballo foi a Directiva 2000/78/CE do Consello, do 27 de novembro de 2000, relativa ao establecemento dun marco xeral para a igualdade de trato no emprego e a ocupación que tiña por obxecto “loitar contra a discriminación por motivos de relixión ou conviccións, de discapacidade, de idade ou de orientación sexual no ámbito do emprego e a ocupación, co fin de que nos Estados membros se aplique o principio de igualdade de trato.”
Así mesmo no 2004 e no 2006 aprobáronse directivas relativas ao principio de igualdade de trato entre homes e mulleres ao acceso a bens e servizos e a súa subministración e á aplicación do principio de igualdade de oportunidades e igualdade de trato entre homes e mulleres en asuntos de emprego e ocupación. A primeira delas foi fundamental para combater a discriminación sexual, con vistas a que entrase en vigor nos Estados membros o principio de igualdade de trato entre homes e mulleres. E a segunda fai referencia ao emprego e ocupación en concreto de “a) o acceso ao emprego, incluída a promoción, e á formación profesional; b)as condicións de traballo, incluída a retribución; c)os réximes profesionais de seguridade social.”
No ano 2010 derrógase a Directiva 86/613/CEE do Consello pola Directiva 2010/41/UE do Parlamento Europeo e do Consello, do 7 de xullo de 2010, sobre a aplicación do principio de igualdade de trato entre homes e mulleres que exercen unha actividade autónoma que complementa a Directiva 2006/54/CE, a mencionada no parágrafo anterior.
Nos últimos anos a regulación foi nos ámbitos da conciliación da vida familiar e profesional e sobre a transparencia salarial. En xuño de 2019 apróbase a Directiva (UE) 2019/1158 do Parlamento Europeo e do Consello relativa á conciliación da vida familiar e a vida profesional dos proxenitores e os coidadores, e pola que se derroga a Directiva 2010/18/UE do Consello. Esta nova norma establece requisitos mínimos para o permiso de paternidade, o permiso parental e o permiso para coidadores, e con fórmulas de traballo flexible para os traballadores que sexan proxenitores ou coidadores. O 30 de marzo de 2023, o Parlamento adoptou a Directiva (UE) 2023/970 pola que se reforza a aplicación do principio de igualdade de retribución entre homes e mulleres por un mesmo traballo ou un traballo de igual valor a través de medidas de transparencia retributiva e de mecanismos para o seu cumprimento. Esta nova norma proporciona máis información sobre o principio de igualdade de retribución entre mulleres e homes e mellora o acceso á xustiza das vítimas.
Ademais, aínda que non se trate dunha normativa propiamente dita, é interesante revisar a Estratexia Europea de Igualdade de Xénero 2018-2023, onde se inclúe como obxectivo da súa primeira área de actuación: “describir, recompilar e difundir boas prácticas para erradicar os estereotipos de xénero entre nenas e nenos, mulleres e homes no sistema educativo; o mercado de traballo; e a vida familiar, entre elas, mediante a repartición equitativa das responsabilidades domésticas e asistenciais entre mulleres e homes; os réximes de baixa e permiso e todos aqueles os ámbitos nos que mulleres e homes se atopen infrarrepresentados”, marcando así a folla de seguimento en materia de dereitos de conciliación e de loita contra a segregación ocupacional.
Por último, na ficha temática sobre igualdade entre homes e mulleres, que pon ao dispor o Parlamento Europeo, e na web de Igualdade Laboral da Dirección Xeral de Relacións Laborais da Consellería de Promoción do Emprego e Igualdade da Xunta de Galicia, pódense atopar máis referencias sobre normativas europeas en materia de igualdade laboral.
