O próximo 15 de maio celébrase o Día Internacional das Familias. Trátase dunha celebración establecida en 1993 polas Nacións Unidas para remarcar o papel que desempeñan todas as familias na educación dos fillos e as fillas desde a infancia. Esta data ofrécenos a oportunidade de recoñecer, identificar e analizar cuestións sociais, económicas e demográficas que afectan o desenvolvemento e a evolución das unidades familiares. Sen dúbida, a contorna laboral e a necesidade da conciliación son aspectos clave. As familias e as políticas que se ocupan das cuestións que lles afectan son fundamentais para a consecución dun desenvolvemento sostible. Por iso, imos aproveitar esta efemérides para reflexionar sobre a importancia de adoptar medidas, tanto por parte das empresas como da Administración, que fomenten contornas laborais favorables para a conciliación e a corresponsabilidade.
A posta en marcha destas políticas proporciona múltiples beneficios, non só a nivel familiar, senón tamén no ámbito laboral e social. De acordo coa publicación Lugares de traballo compatibles coa vida familiar. Políticas e prácticas para promover un traballo decente nas cadeas de subministración mundiais da Rede Española do Pacto Mundial e UNICEF, investir en lugares de traballo compatibles coa vida familiar é bo para as familias, as empresas, as economías e as sociedades no seu conxunto. Segundo este manual, as políticas favorables á familia contribúen a mellorar a saúde e a educación dos nenos e as nenas, a alcanzar unha maior igualdade de xénero e un crecemento sostible. Así mesmo, fomentan un ambiente propicio para a mellora da produtividade laboral e o incremento da capacidade para atraer, motivar e reter ás persoas traballadoras.
Por que é necesaria a conciliación?
A incorporación das mulleres ao mercado laboral adoita estar condicionada por barreiras sociais e culturais vinculadas a estereotipos e roles de xénero, e, en consecuencia, tamén á súa situación familiar. Isto provoca que as súas condicións laborais sexan peores que as dos seus compañeiros homes e esa brecha se amplifica nos postos de traballo nos que o nivel de poder e responsabilidade é maior. A carreira profesional das mulleres tamén se ve afectada pola falta de corresponsabilidade, que lles obriga a dedicar moito máis tempo aos demais do que se dedican a si mesmas. Algo que non só suponlles unha sobrecarga, senón que lles pasa factura a todos os niveis e ten un custo laboral, persoal e emocional moi grande.
Por outra banda, o desenvolvemento da vida familiar está supeditado á perpetuación dun modelo no que prevalece a presenza da figura feminina no fogar e nas tarefas relacionadas cos coidados. Así, as condicións laborais teñen un impacto significativo no benestar das persoas traballadoras, pero tamén no das súas fillas e fillos e familias.
Faise evidente, pois, a necesidade de fomentar a conciliación para que mulleres e homes poidan compatibilizar o traballo remunerado coas tarefas domésticas e as responsabilidades familiares. Pero entendendo esa conciliación dunha maneira máis ampla que contemple tamén a esfera privada. É dicir, todas as persoas traballadoras deberían poder dispoñer de tempo libre para o desenvolvemento persoal, favorecendo a conciliación da vida persoal, familiar e laboral. É necesario que tanto as empresas como os gobernos adopten medidas en relación coa conciliación familiar das persoas traballadoras.
Cales son os elementos que definen a conciliación?
Os elementos que definen a conciliación da vida laboral, familiar e persoal son moi diversos. Por unha banda, atópanse a igualdade de oportunidades e a calidade de vida como parte dos seus obxectivos. Por outra banda, a posta en valor do espazo doméstico, a promoción do tempo de lecer e a utilización autónoma do tempo deberían contribuír á súa consecución.
As políticas de conciliación teñen que converterse nun instrumento crave para lograr unha mirada máis ampla, que proporcione un verdadeiro enfoque de corresponsabilidade e que supere a visión que entende a conciliación como un problema privado ou como unha cuestión exclusiva das mulleres. É importante comprender que se trata dun tema que afecta a toda a sociedade. Aínda que existen textos normativos tanto a nivel europeo como no ámbito nacional (Lei 39/1999, do 5 de novembro, para promover a conciliación da vida familiar e laboral das persoas traballadoras), estes son insuficientes. É urxente seguir traballando para lograr unha conciliación real e efectiva que permita que as mulleres e os homes se relacionen desde a igualdade.
Medidas para a conciliación
A sociedade esixe aos axentes económicos unha responsabilidade social sobre as súas accións que se traduza en compromisos efectivos e que promocione a igualdade real entre homes e mulleres. As políticas efectivas de conciliación poden constituír unha rede de protección para as familias. É conveniente que as empresas introduzan medidas e estratexias de conciliación en función das súas características e da súa realidade laboral que contemplen as necesidades das persoas traballadoras derivadas de:
- O coidado de familiares dependentes.
- O ámbito persoal e de tempo libre.
As medidas de conciliación deben ser aplicables tanto a mulleres como a homes, favorecendo, así, de maneira indirecta a corresponsabilidade. Para o seu deseño e implantación, as organizacións poden seguir dous camiños:
- Mellorar as condicións establecidas por lei para favorecer a conciliación das persoas traballadoras (por exemplo, incrementando días de permiso ou rebaixando os mínimos esixidos para optar a unha medida de conciliación).
- Deseñar medidas novas que non estean recollidas en ningunha norma de obrigado cumprimento (por exemplo, a implantación do horario europeo, a creación dun comedor de empresa, etc.).
As medidas de conciliación poden agruparse en cinco categorías:
- Medidas de flexibilidade temporal (relacionadas coa distribución da xornada laboral e a adaptación ás necesidades das persoas traballadoras).
- Medidas de flexibilidade espacial (relacionadas coa adaptación do espazo de traballo ás necesidades das persoas traballadoras).
- Servizos de atención ás persoas (facilitan o acceso a servizos de atención a persoas dependentes).
- Medidas de adaptación do posto de traballo (actívanse por situacións puntuais da persoa traballadora e implican modificacións no posto de traballo).
- Beneficios sociais (beneficios financiados total ou parcialmente pola empresa que contribúen a mellorar a xestión do tempo da persoa traballadora, afectando indirectamente ao seu grao de conciliación).
As medidas de conciliación deben fomentar a corresponsabilidade co coidado que mellore o benestar das familias e protexa os seus dereitos nun mercado laboral socialmente responsable.
